Onderzoek: Tekort aan planeconomen bedreigt realisatie woningbouwopgave
Nederland staat voor een ongekende bouwopgave. De ambitie is om de woningbouwproductie op te schalen van zo’n 70.000 naar meer dan 100.000 nieuwe huizen per jaar. Daarmee dreigt een prangend tekort te ontstaan aan planeconomen. BLCKBOX voerde in opdracht van PAS bv een doelgroeponderzoek uit onder de beroepsgroep. De resultaten bieden aangrijpingspunten om het tekort aan planeconomen tegen te gaan.
Nederland telt momenteel rond de 730 planeconomen. Zij vormen een onmisbare schakel in de wereld van gebiedsontwikkeling. En gezien de vele ambities op het gebied van ruimtelijke ontwikkeling, moet het aantal planeconomen de komende jaren stijgen tot minimaal 1.000, zo becijferen de onderzoekers – een stijging van ruim 40%.
De opgave die het meest in het oog springt is de enorme woningbouwambitie. Niet alleen moet de huizenproductie flink omhoog, maar dit gaat ook gepaard met vele andere investeringen die deel uitmaken van stads- en gebiedsontwikkeling. Denk onder meer aan onder- en bovengrondse infrastructuur, maatschappelijke voorzieningen, kantoor- en bedrijfsruimtes, openbare ruimte, water en groen.
300 planeconomen gezocht…
Voor al dit soort projecten zijn planeconomen nodig. Zij toetsen en bewaken de financiële haalbaarheid van ruimtelijke ontwikkelingsplannen, geven advies over risicobeheersing en zijn in de executiefase verantwoordelijk voor een kosten- en opbrengstenraming.
Daarnaast denken ze op strategisch niveau mee over ruimtelijke ontwikkelingen bij de belangrijkste bewakers van ruimtelijke opgaven – vooral gemeenten of provincies.
Uit het onderzoek van PAS bv en BLCKBOX, een bureau dat marktanalyses uitvoert van doelgroepen, komt naar voren dat verreweg de meeste planeconomen (70%) werken voor een gemeente. De overige 30% werkt als externe – ofwel via een bureau (20%) ofwel als zelfstandig professional (10%).
“Planeconomen brengen op gedetailleerde en zorgvuldige wijze de risico’s en kansen van een woningbouwproject in kaart”, schetst Martijn Kooiman, directeur van PAS bv. “Op basis daarvan kunnen gemeenten en overige stakeholders op het meest optimale resultaat sturen.”
Een ander urgent thema waarbij planeconomen in een vroeg stadium betrokken zijn is grondbeleid, waarin wordt bepaald hoe bouwgrond wordt gebruikt en verdeeld. Momenteel woedt een scherpe discussie over hoe en waar bouwgrond moet worden vrijgemaakt voor het versnellen van de bouwopgave.
“Planeconomen leveren waardevolle input voor de nota grondbeleid, en met het formuleren van de gewenste (financiële) deelname in gebiedsontwikkelingen”, aldus Kooiman.
…terwijl de pool juist slinkt
Kortom: er moeten dringend meer planeconomen bij. PAS bv en BLCKBOX constateren echter dat het netto toevoegen van de vereiste 300 planeconomen “onmogelijk” lijkt.
Een netto stijging van 40% is sowieso al een huizenhoge ambitie, en des te meer als je bedenkt dat de markt momenteel zelfs een tegenovergestelde beweging laat zien. “Met de huidige cijfers van instroom en uitstroom neemt het aantal vakgenoten jaarlijks iets af”, zegt Derek van Bakel, partner en onderzoeker bij BLCKBOX. Een “verontrustende” trend, voegt hij toe, gezien de stijgende vraag naar planeconomen.
Reputatie versterken
Om het tij te keren, stellen PAS bv en BLCKBOX verschillende oplossingen voor. De uitstroom moet omlaag en de instroom omhoog. Daartoe is het ten eerste belangrijk om te werken aan het imago van het vakgebied.
Zo blijkt uit het onderzoek dat ongeveer een derde van de planeconomen vindt dat het vak kampt met een “stoffig” imago. Om hier verandering in te brengen, kan meer nadruk worden gelegd op de bepalende rol van planeconomen in het vormgeven van de ruimtelijke toekomst van Nederland, vanuit het idee van “de planeconoom van de toekomst”.
In aanvulling daarop pleiten de onderzoekers voor meer samenwerking binnen de branche. Concrete voorstellen zijn het opzetten van een landelijke vereniging van planeconomen en een communityplatform voor kennisdeling, om de aantrekkelijkheid van het vak te vergroten en het steviger op de kaart te zetten.
Meer planeconomen opleiden
Voor het verhogen van de instroom moet daarnaast flink worden ingezet op het opschalen van opleidingsprogramma’s. In dit kader is het volgens de onderzoekers belangrijk om intensiever samen te werken tussen opleidingen en meer maatwerkprogramma’s aan te bieden.
Hierin ziet PAS bv ook een rol weggelegd voor zichzelf. Het adviesbureau voor gebiedsontwikkeling, planeconomie en omgevingsrecht biedt zelf een Traineeship Planeconomie aan, en wil dit de komende tijd uitbreiden. “We gaan ons traineeship opschalen van 10 fte vandaag de dag naar 20 fte komend najaar en 30 fte in 2026”, aldus Kooiman.
AI-gedreven planeconomie
Zelfs met al deze initiatieven acht PAS bv het echter onrealistisch dat er 300 planeconomen extra bij gaan komen. Daarom moet ook worden gezorgd dat de efficiëntie omhooggaat, zodat de planeconomen die er wel zijn meer werk kunnen verzetten.
De genoemde landelijke samenwerking en kennisdeling kan hierin een rol spelen. Daarnaast wijzen de onderzoekers op het nog grotendeels onbenutte potentieel van kunstmatige intelligentie.
“AI kan op talloze manieren een verrijking zijn voor de planeconoom”, aldus Van Bakel. “Van het uit handen nemen van repetitieve taken tot het ondersteunen van marktonderzoek, data-analyse, reken- en tekentrajecten en nog veel meer.”
Bijkomend voordeel is dat planeconomen zo niet alleen hun productiviteit kunnen opschroeven, maar zich ook nadrukkelijker kunnen richten op de meer waardetoevoegende en inspirerende aspecten van hun werk, wat het vak ook weer aantrekkelijker maakt.
“Uit ons onderzoek komt naar voren dat planeconomen die overwegen het vakgebied te verlaten vaak op zoek zijn naar meer verantwoordelijkheid en afwisseling in hun werk”, legt Van Bakel uit. “Ook willen ze meer impact maken en minder administratief bezig zijn. Dit zijn allemaal factoren waar AI enorm bij kan helpen.”
Startschot
Opgeteld moeten het beperken van de uitstroom, verhogen van de instroom en opschroeven van de efficiëntie het tekort aan planeconomen beperken. Voor alle inspanningen om dit te realiseren is samenwerking essentieel.
PAS bv wil hierin de komende tijd het voortouw nemen. Het bureau deelde de bevindingen uit het onderzoek recent op een bijeenkomst met vakgenoten uit de top 25-gemeenten. “Daarmee geven we het startschot voor een jaar waarin we samen met de hele sector de eerste stap willen zetten om het tij te keren”, aldus Kooiman.
“Zo organiseren we in juni voor genodigden een kennisevent over de planeconomie van de toekomst, lanceren we in september de Community Planeconomie en willen we het initiatief nemen voor de oprichting van een werkgroep AI en planeconomie voor de G20”, blikt hij vooruit. “Alleen door als sector samen op te trekken kunnen we zorgen dat we straks genoeg planeconomen hebben om te bouwen aan de toekomst van Nederland.”
De uitgebreide onderzoeksresultaten worden in juni gepubliceerd in Grondzaken en Gebiedsontwikkeling, vakblad voor planeconomen.
